Birleşmiş Milletler Etraf Programı (UNEP) datalarına nazaran Akdeniz, yüzde 20 ila 30’u endemik olmak üzere 17 binden fazla deniz canlısına konut sahipliği yapıyor. Yerli tiplerin dışında 1000’den fazla yabancı çeşidi de sonları içinde barındıran Akdeniz’deki cinslerin korunması için 1233 deniz muhafaza alanı bulunuyor.
Akdeniz’deki istilacı yabancı çeşitlerden biri olan balon balığı hakkında Türkiye, Yunanistan, Kıbrıs, Lübnan, Suriye, İsrail, Filistin, Mısır, Libya ve Tunus’tan bilim insanlarının yaptığı “Doğu Akdeniz’de İstilacı Balon Balıklarının İnsan Sıhhatine Tesirlerinin (Saldırılar, Zehirlenmeler ve Ölümler) Değerlendirilmesi” adlı çalışma bilim dergisi Biology’de geçen ay yayımlandı.
Çalışmada, Haziran 2004’ten Aralık 2023’e kadar Doğu Akdeniz’deki balon balığı (Lagocephalus sceleratus) ve turuncu benekli balon balığı (Torquigener Hypsolegeneion) kaynaklı meydana gelen fizikî atak, zehirlenme ve mevt hadiseleri birinci sefer kapsamlı formda ele alındı. İnsan sıhhatini etkileyen 198 olayın belgelendiği çalışmada, tüketimden kaynaklı 27 vefat, 143 ölümcül olmayan zehirlenme ve 28 fizikî atak hadisesi tespit edilerek incelendi. Kaydedilen olaylarda bilhassa 2019’dan sonra süratli bir artış yaşandığı da gözlemlendi.
EN FAZLA OLAY SURİYE VE TÜRKİYE’DE
Balon balıklarıyla ilgili tespit edilen birinci olaylar Lübnan ve Mısır’dan gelirken, en fazla zehirlenme olayı 64 kişi ile Suriye’den bildirildi. Suriye ve Türkiye, balon balıklarıyla ilgili en fazla olay rapor edilen iki ülke olurken, Lübnan 16 can kaybıyla balon balığı kaynaklı en fazla mevtin meydana geldiği ülke oldu. En fazla can kaybı yaşanan ikinci ülke olan Türkiye’de 4 mevt, 24 ölümcül olmayan zehirlenme ve 8 fizikî taarruz olayı kayıtlara geçti.
Dokularında yüksek ölçüde nörotoksin tetrodotoksin (TTX) bulunduran balon balıkları, insan sıhhati açısından risk oluşturuyor. Dünyadaki yaklaşık 200 balon balığının yüzde 28’inden fazlası insan tüketimi için inançlı olmayan düzeylerde TTX içeriyor. Balon balıklarında bulunan TTX’in düşük seviyesi ağrı kesici olarak çok tesirli olsa da yüksek dozu mevte neden olabiliyor.
Zehirlenme semptomları çoklukla TTX’in bedene girişinden yaklaşık 10 dakika ila 6 saat ortasında ortaya çıkabiliyor. Hudut ve sindirim sisteminde başlayarak 4 kademede ilerleyen semptomlar, uzuvlarda uyuşma ve felç, kalp ve teneffüs sistemlerinde anormallikler ve son olarak meydana gelen şuur kaybı ile çoklukla 6 ila 24 saat içinde vefatla sonuçlanıyor. Hastalar ekseriyetle 24 saat içinde teneffüs yetmezliğine bağlı olarak hayatını kaybetmezse, bedende kalıcı bir hasar olmadan güzelleşebiliyor.
AKDENİZ’DE 13 TIP VAR
Araştırmada yer alan bilim insanlarından Dr. Aylin Ulman, balon balıklarının insan sıhhatine, iktisada ve biyoçeşitliliğe ziyan verdiği için yüksek seviyede istilacı tıp olarak nitelendirildiğini belirtti.
Akdeniz’de bilinen 13 tıp balon balığı bulunduğunu aktaran Ulman, “Kaydedilen tiplerden 6’sı Hint-Pasifik kökenli ve bunların 3’ü en yüksek zehir düzeylerine sahip. Hint-Pasifik kökenli Kızıldeniz cinsleri, Süveyş Kanalı yoluyla Akdeniz’e ulaşıyor. Zehir düzeyi en yüksek ve ne yazık ki sularımıza da gelmiş olan 3 balon balığı çeşidinin bilimsel isimleri Lagocephalus sceleratus, Lagocephalus suezensis, Torquigener hypselogeneion’dur” dedi.
Türkiye sularında birinci sefer 2002’de görülen balon balığının ilerleyen günlerde Akdeniz’in öbür noktalarına da yayılmaya başladığını tabir eden Ulman, Cebelitarık Boğazı ile Karadeniz’de de balon balığına rastlanabildiğini anlattı.
Ulman, keskin dişlere sahip balon balıklarının biyoçeşitlilik üzerindeki tesiri hakkında şu bilgileri verdi:
“Çok keskin dişleri iki plakaya kaynaşmış olması nedeniyle midye ve yengeç üzere omurgasız hayvanların sert kabuklarını kırabilir, hem de su kolonunda ve tabanda yaşayan balıkları yakalayıp yiyebilirler. Bu yüzden, farklı habitatlarda yaşayan geniş bir canlı çeşitliliği üzerinden beslenebilirler. Temel olarak, ahtapot ve kalamar çeşitlerini tercih ediyor üzere görünse de bulabildikleri tüm canlıları yiyorlar, hatta etrafta besin bulamadıklarında yamyamlığa da başvurduklarını düşünüyoruz.”
ASLA YENMEMELİ
Balon balığındaki zehrin, balığın eti başta olmak üzere tüm organlarında bulunduğu ve kesip çıkarılamadığı bilgisini paylaşan Ulman, “Son yıllarda denizde bulunan, yüzen insanlara da saldırmaya başladılar lakin bu tip akınlar şimdilik az görülen bir durum. Beşerler balon balıklarını asla yememeli. Kazayla balon balığı yediklerinde birinci yardım tedavisi için vakit geçirmeden tıbbi yardım almalı. Şu ana kadar balon balığı zehrinin bilinen bir panzehiri yok lakin acil tıbbi müdahale gerekli” diye konuştu.
Tarım ve Orman Bakanlığı Balıkçılık ve Su Eserleri Genel Müdürlüğünün zehirli balon balığının avlanmasını teşvik etmek için balık başına 25 lira ödül koyduğunu hatırlatan Ulman, kendilerinin de bu fikirden yola çıkarak zehirli balon balığının derisini, tabiata dost yollarla egzotik eserlere dönüştüren ticari bir teşebbüs başlattıklarını bildirdi.
Türkiye denizlerinde şu anda 500’den fazla yabancı cins olduğuna dikkati çeken Ulman kelamlarını “Ne yazık ki bir defa yerleştikten ve yayılmaya başladıktan sonra burada kalacakları için onlara alışmak zorundayız. Lakin balon balığı ve aslan balığı üzere önemli ve ziyanlı tesirlere sahip olanların denetim altına alınması, mahallî biyoçeşitliliğimizin korunması için gerekli” diyerek tamamladı.
20:22
News
Genel
Genel
Genel
Genel
Genel
